ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALIŞTIRMALARI-I

Argümanlara Giriş

Başarılı eleştirel düşünme, insanların bizi yapmaya veya inanmaya ikna etmek için uğraştığı şeyleri yapmak veya bunlara inanmak için iyi nedenlerimiz olmasını sağlar ve yanlış ya da saçma şeyler yapmamızı ve bu gibi şeylere inanmamızı engeller. İkna etme girişimleri argümanlara dayalı olabilir veya olmayabilir. Argümanlara dayalı olmayan ikna girişimlerinin büyük kısmı retorikten, yani ilgili inanç, arzu veya eylem için iyi nedenler sunmak yerine o inanç, arzu veya eylemi sırf sözcüklerin gücünü kullanarak motive etmeye çalışan girişimlerden oluşur. Öte yan-dan argümanlara dayalı girişimler, bir iddiayı kabul etmemiz veya önerilen eylemde bulunmamız için nedenler vererek bizi ikna eder. Tüm argümanlar iyi argüman değildir. İyi argümanlar, bize bir eylemde bulunmak veya bir iddiayı kabul etmek için iyi nedenler sunan argümanlardır.

Argümanları standart biçimde düzenlemek, argümanların biçimini daha iyi görmemizi ve böylelikle onları daha kolay bir şekilde karşılaştırmamızı, çözümlememizi ve değerlendirmemizi sağlayan beş aşamalı bir süreçtir. Bir argüman, bir önermeler kümesinden oluşur. Bir bildirimde ifade edilen önerme, o bildirimin olgusal içeriğidir ve mümkün olduğunca cümlenin retorik içeriğinden ayrılmalıdır. Bir sözce, önermeleri açıkça dile getirmek yerine sezdirilebilir. Eğer bir sözce ile belirli bir önermenin kastedildiğini düşünmek makulse, sözce o önermeyi sezdirmektedir. Bir argümanı oluşturan önermelerden biri argümanın sonucu, yani savunulan önerme, diğerleri de argümanın öncülleri, yani sonucu kabul etmemiz için verilen nedenlerdir. Bir metin ya da konuşmanın bir argüman içerdiğini belirledikten sonra hangi cümlenin argümanın sonucunu, hangilerinin de argümanın öncüllerini ifade ettiğini bulmamız gerekir. Bunu başarıyla yapabilmemiz için sonuç göstergeleri ve öncül göstergeleri olarak görev yapan sözcükler faydalı (ama mükemmel diyemeyeceğimiz) bir kılavuz oluşturur. Ayrıca ele aldığımız metnin veya konuşmanın bağlamına da dikkat etmemiz ve ilgisiz unsurları yeniden oluşturduğumuz argümanın dışında bırakmaya özen göstermemiz gereklidir. Argümanlar açıklamalardan kesinlikle ayrılmalıdır: argümanlar, doğruluğunun kabul edildiğini var sayamayacağımız bir önermeye inanmak için nedenler sunmaya çalışır; açıklamalar bir önermenin zaten kabul edildiğini var sayar ve sebebi belirlemeye çalışır.

Alıştırmalar

1- Aşağıdaki örneklerin bir argüman içerip içermediğine karar verin. Eğer bir argüman içermiyorsa “Yok” yazın. Eğer içeriyorsa, uygun önermelerin altını çizip sonucun altına “C”, öncüllerin altına da “P” yazarak argümanın öncüllerini ve sonuçlarını belirtin, ardından öncüllere numara verin. Öncül ve sonuç göstergelerinin önermelerin bir parçası olmadığını unutmayın:

Açıklama: P; Öncül, C; Sonuç anlamına gelir.

Örnek

Kevin bir köpektir (P1) ve tüm köpekler siyahtır.(P2) Öyleyse Kevin siyahtır.(C)

Gördüğünüz gibi önermeleri birbirine bağlayan veya önceleyen sözcüklerin değil, yalnızca önermelerin kendilerinin altını çizdik.

a) Dağınıklığını toplamaksın zira kimse senden sonra bu odayı kullanmak istemiyor.

b) Oda dağınık çünkü Recai biraz önce buradaydı ve o dağınık biri.

c) Dolar aşırı değerli mi?

d) Doların aşırı değerli olduğu belli değil mi?

e) Jülide, doların aşırı değerli olduğunu düşünüyor.

f) Eğer Jülide, ABD Doları’nm aşırı değerli olduğunu düşünüyorsa ABD Doları aşırı değerlidir.

g) Jülide Eleştirel Düşünce okutmanı. Nohut köftesi çok lezzetli. Öyleyse ilan, nohut köftesini seviyor olmalı.

h) Sebzelerinizi yiyin!

i) Öğrenciler yükseköğretim için ücret ödemek zorunda olmamalı, iyi eğitimli bir nüfusun ülkeye faydaları vardır ve ülke de kazandığı bu faydaların bedelini ödemeye hazır olmalıdır.

j) Belirli bir konu hakkında eleştirel düşünebilmek için o konu hakkında yeterli bilgi sahibi olmalısın.

k) Belirli bir konu hakkında eleştirel düşünebilmek için o konu hakkında yeterli bilgi sahibi olmalısın. Bu yüzden inançlarında kusurlar aramalısın.

l) Eleştirel düşünme dersi almak, düşünme biçimini netleştirmene ve inançların ile eylemlerine dair daha iyi seçimler yapmana yardımcı olabilir. Herkes eleştirel düşünme dersi almalıdır.

m) Eğer derslerine dikkat eder ve öğrendiklerini diğer derslerinde uygularsan, eleştirel düşünme dersi akademik becerilerini artırmana yardımcı olabilir.

n) Tek bir eleştirel düşünme dersi almak otomatik olarak daha iyi düşünmeni sağlamaz.

o) Ahlak, kültürel açıdan görecelidir öyleyse kadınların sünnet edilmesi bir sorun değildir ve bu töreyi eleştirmemeliyiz.

p) Geciktim, çünkü beklenmedik bir trafik tıkanıklığına takıldım.

q) Trafik tıkandı, bu yüzden muhtemelen gecikeceğim.

r) Kazada yaralandığı için koltuk değnekleri kullanıyor.

s) Kurabiye kavanozu boş, çünkü çocuklar tüm kurabiyeleri yedi.

t) Eğer çocuklar tüm kurabiyeleri yemişse kurabiye kavanozu boş olacak.

u) Çocuklar tüm kurabiyeleri yedi, bu yüzden kurabiye kavanozu boş.

2 - Aşağıdaki argümanları standart biçimde yazın. Cümlenin anlamım korumak için şart değilse eksik öncülleri vermeniz ya da kullanılan sözcükleri değiştirmeniz gerekli değil ama gösterge sözcükleri çıkarmalısınız.

Örnek

Hükümet sprey boya satışlarını düzenlemeli. Sprey boyalar duvar yazısı yazmak için kullanılabiliyor, duvar yazıları da özel mülklere zarar veriyor. Özel mülklere zarar veren her şeyin satışı düzenlenmeli.

P1) Sprey boya duvar yazısı yazarken kullanılabilir.

P2) Duvar yazıları özel mülklere zarar verir.

P3) Özel mülklere zarar veren her şeyin satışı düzenlenmelidir.

C) Hükümet, sprey boya satışlarını düzenlemelidir.

a) Sakine Hanım ebeveynlerin, çocuklarını dövmesinin yanlış olmadığını söylüyor. Sakine Hanım başarıyla sekiz çocuk büyütmüş. Ebeveynlerin çocuklarını dövmesi yanlış değildir.

b) Eğer bir şeye inanmanın veya bir şey yapmanın sakıncası olup olmadığını bilmek istiyorsak, o şeyi destekleyen argümanların yeterince iyi olup olmadığını bilmemiz gerekir. Argüman çözümlemesi, argümanların kalitesini tespit etmemize yardımcı olur. Öyleyse argüman çözümlemesi daha iyi kararlar vermemize yardımcı olur.

c) Çoğu kişi hidrolik kırmanın çevreye zarar verdiğine inanıyor. Çoğunluğun inandığı şeyler muhtemelen doğrudur. Öyleyse hidrolik kırma çevreye zarar vermektedir.

d) Neredeyse herkes et yer. Çoğunluğun yaptığı bir şey kötü olamaz. O zaman et yemek ahlaki açıdan yanlış değildir.

e) Eğer Manchester United, Arsenal’iyenerse, Chelsea Premier Lig n liderliğine yükselecek. Manchester United, Arsenal’i yendi, öyleyse Chealsea lig lideri olacak.

f) Tarih her şeye rağmen Başkan Obama’nın başarılı bir başkan olduğunu gösterecek. Bunun nedeni bir süper güç olarak ABD’nin itibarını korumayı başarmış olması ve bu da bir ABD başkanım değerlendirirken kullanılabilecek en önemli ölçüttür.

3- Kendi örneklerinizi kullanarak argümanlar ile açıklamalar arasındaki farkı anlatın.

Aşağıdakilerden hangilerinin argüman, hangilerinin de açıklama olduğuna karar verin. Yanıtlarınızın nedenlerini belirtin. Argümanları standart biçimde yazın.

a) Araba çalışmıyor çünkü farları tüm gece açık bırakmışım ve akü bitmiş.

b) Yeni bir araba almalıyım çünkü eski Ford’um güvenli değil ve masraflı. Paslanmış ve çok fazla benzin yakıyor.

c) Omleti yaktı çünkü yumurtaları kırdığında tava yeterince sıcak değildi.

d) Omlet yapmak istiyorsan yumurta lazım. Ama yumurtamız kalmamış, o yüzden eğer omlet yapmak istiyorsan gidip yumurta alman gerek.

e) A Partisine adaya oy vermelisin çünkü A Partisi vergileri düşük tutacak, vergilerin düşük olması da ekonominin geneli için daha iyi.

f) Ekonominin sağlıklı olması, vergilerin düşük olması ile açıklanabilir.

g) projelerine yatırım yapıyor.

h) Durgunluk dönemlerinde ekonomiyi canlı tutarak istihdamın azalmasına engel olmak için hükümetin yapabileceği en iyi şey altyapı yatırımlarında bulunmaktır. Hükümetin kamu sektöründe sürekli kesintilere giden kemer sıkma politikası son derece yanlış. Bu değişmek zorunda yoksa ülke 1930'lardan beri benzeri görülmemiş bir ekonomik durgunluğa girecek.

i) Teknik direktör kovuldu çünkü takım tüm sezon evinde bile tek bir maç kazanamadı!

j) Takım tüm sezon evinde bile kazanamadı. Eğer bir takım evinde bile kazanamıyorsa, teknik direktörden hesap sorulmalıdır. Teknik direktör kovulmalıdır.

Açıklama: “Eleştirel Düşünme Kılavuzu, Tübitak Yayınları, 2018” kitabından derlenmiştir