ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALIŞTIRMALARI-V

ARGÜMANLARI YENİDEN OLUŞTURMA

ARGÜMANLARI YENİDEN OLUŞTURMA

Bu bölümde, argümanların yeniden oluşturulması sırasında karşılaşılan bazı te­mel mantık problemlerini ele aldık.

Sürecin genel yönleri arasında retoriği etkisizleştirmek (netlik sağlamak için retoriği ortadan kaldırarak yeniden yazmak) ve mantıksal toparlama yapmak (ko­şullu ilişkiler için “ise” gibi mantıksal açıdan net ifadelerden yararlanarak mantıksal bağlantıları netleştirmek) sayılabilir. Birçok durumda, sonucun dayandığı öncüller­den biri veya birkaçı argüman sahibi tarafından örtük bırakılır. Yeniden oluştur­manın zorunlu bir parçası, bu tür öncülleri belirtik hâle getirmektir. Örtük öncül­ler her zaman olmasa da çoğunlukla bağlayıcı öncüllerdir: Bunlar ya koşulu öner­melerden ya da genellemelerden oluşur. Bir argümanın öncülleri arasında bir ko­şullu önerme varsa argüman sahibi, koşullu önermenin sıklıkla bir kapsayıcı genel­leme ile desteklendiğini düşünmektedir. Argümanı yeniden oluştururken gerekirse uygun bir kapsayıcı genelleme eklemeye özen göstermeliyiz. Kapsayıcı genelleme­ler güçlü ya da zayıf olabilir.

Bir argüman sahibi tarafından açıkça dile getirilen her şey argüman açısından önemli değildir. Argüman sahibinin ileri sürdüğü bir önerme tamamen önemsiz ola­bilir; yani argüman sahibi bu önermeyi sonucu desteklemek için ileri sürmemiştir. Bu tür önermeler yeniden oluşturmaya dâhil edilmemelidir. Diğer durumlarda, açıkça dile getirilen bir önerme sonuç için bir miktar bağımsız destek sağlar ama bu önerme göz ardı edilse bile ileri sürdüğü diğer önermeler sayesinde argüman sahibi istediği sonuca ulaşan bir argüman sunmuş olacaktır. Böyle bir durumda, söz konusu öner­me, argümandan çıkartılmalıdır. Ancak eğer akla yakın olması hâlinde, bu önermeye aynı sonuca ulaşan farklı bir argümanın öncülü gibi davranılabilir.

Mümkün olduğunda bulanıklık ve belirsizlik, argümandan çıkartılmalıdır. Eğer mümkünse bulanık veya belirsiz dil yerine bulanık veya belirsiz olmayan bir dil kulla­nılmalıdır. Eğer öncüllerden birinde veya sonuçta bulanık (iki farklı anlamda okunma­sı mümkün) bir sözcük varsa ve hangi anlamın kastedildiği net değilse, argüman her iki anlamı da yansıtacak şekilde iki kere yeniden oluşturulmalıdır.

Yeniden oluşturulan argümanlardaki güçlü ya da zayıf tüm genellemelerde belirtik niceleyiciler bulunmalıdır. Öncüllerden biri, bir genelleme ise genellemenin kapsamı doğru olma ihtimalini maksimize edecek kadar dar tutulmak ama sonuca ulaşan çıka­rımın geçersiz (veya duruma göre tümevarımsal açıdan zayıf) olmasına yol açacak ka­dar daraltılmamalıdır.

Uygulamalı muhakeme veya sebep-sonuç muhakemesi, belirli bir sonucun arzu edilen veya arzu edilmeyen bir sonuç olduğunu bildiren argümanlarda, o sonucun or­taya çıkması için gerekli veya yeterli olduğu söylenen bir eylemle birlikte karşımıza çı­kar. Bu tür argümanları geçerli veya tümevarımsal açıdan kuvvetli bir şekilde yeniden oluşturmak için sık sık önerilen eylemin sonuca ulaşmanın en etkin yolu olduğunu söy­leyen bir öncül ile sonucun getirdiği faydanın, eylemin maliyetine ağır bastığını (veya istenmeyen durumlar için eylemin maliyetinin sonucun faydasına ağır bastığını) söyle­yen bir öncül eklememiz gerekir. Bazen eylemlerin sonuçları sadece olasıdır. Bu, bir ey­lemin beklenen değerini gerekirse belirsiz ya da kusurlu maliyet, fayda ve olasılık tah­minleri kullanarak hesaplamamızı gerektirebilir. Ahlak kuralları, beklenen değere da­yanan argümanların sonuçlarını hükümsüz kılabilir.

Argümanlar, açıklamalardan farklıdır ama birçok argümanın sonucu bir açıklama­dır: Bu tür argümanlar, belirli bir olgu veya olaya ilişkin çeşitli olası sebepler içinden hangisinin gerçek sebep olduğunu belirlemeye çalışır. Nedensel genellemeleri kanıt­lamaya çalışan argümanlar daha büyük zorluklar yaratır. Sık sık, safsatalı bir şekilde, yalnızca korelasyonlar temelinde nedensel genellemelere ulaşıldığını görürüz. Neden­sel genellemeler sanıldığı kadar bilgilendirici değildir. Tek söyledikleri, bir tür olay ve­ya olgu bağlamının, başka bir tür olay veya olgu bağlamına ilişkin olasılığı artırdığıdır.

Alıştırmalar

1-Aşağıdaki argümanlar verildikleri biçimde geçersizdir. Ancak her birinin örtük bir öncül (argüman sahibinin varsaydığı ama açıkça ifade etmediği bir önerme) olarak ya bir genelleme ya da bir koşullu önerme içerdiği düşünülebilir. Örtük öncülü belirtik hâle getirerek argümanlara kolaylıkla tümdengelimsel geçerlilik kazandırabilirsiniz. (A) Sonucu ve belirtik öncülleri saptayın, sonra da argüma­nı geçerli hâle getirmek için gereken öncülü ekleyin. (B) Argümanı standart bi­çimde yeniden oluşturun. Uygun bir güçlü genelleme düşünebiliyorsanız onu kullanın; aksi hâlde bir koşullu önerme ile yetinebilirsiniz. Tüm koşullu önerme­leri “ise” biçiminde yazmalısınız.

a Bay Bean tam bir salak. Onunla evlenmemelisin.

b Tüm erkekler salaktır. Onlarla evlenmemelisin.

c Johnny Blandings Kalesi kitaplarını sevecektir; Jeeves kitaplarını se­viyor.

d Şu şişman adam, o sandalyeye oturacak! Sandalyeyi kıracak! e Fiyatlar yükselmeyecek çünkü tasarruf oranı azalmıyor,

f Vettel’in arabası bozulmadıkça Hamilton kazanamaz. O yüzden Vettel’in teknisyeni büyük bir hata yapmadıkça Hamilton kazanamaz,

g Verdi Rossini’den daha büyük bir besteciydi, o nedenle Verdi'nin Puccini’den de büyük olduğu açık,

h Yalnızca demokrasiler adil olduğu için hiçbir sosyalist ülke adil değildir,

i Eğer teklifi kabul etmezse ya geri çekeceğiz ya da artıracağız. Eğer artırır­sak mali riske gireriz. Dolayısıyla eğer teklifi kabul etmezse ya ikinci sınıf bir yönetici ile yolumuza devam edeceğiz ya da mali riske gireceğiz,

j John getirmediyse hiç kahvemiz yok. John kahve getirmemiş. O yüzden çay içeceğiz.

k Sigara reklamları insanları sigara içmeye teşvik etmiyor mu? Güldürme­yin beni. Bence çikolata reklamlarının insanları çikolata yemeğe teşvik et­tiği açık.

2-Aşağıdakileri retoriği etkisizleştirecek biçimde yeniden yazın.

a Demokratik adayın sorunlara ilişkin politikası, kazanan taraf hangisiyse onların sürüsüne katılmak,

b Irak'ın işgali: tüm yanlış hesapların anası.

c Eğer ticaret tarifelerini getirirlerse eşit şartlarda oynayamayacağız,

d Genç kızlara yönelik kitaplar yazmaya başladığından beri paraya para demi­yor.

e İstedikleri kadar aynı ideolojinin çığırtkanlığını yapsınlar kanmayacağız,

f Ramsay’in sattığı biyoteknoloji hisseleri mi? Ahmak altınından başka bir şey değil.

g Abur-cubur tacirlerine karşı açtığımız savaş, son abur-cubur reklamı da çocuk televizyonlarından kalkana kadar devam edecek, h Bu yıl sakar doktorlar 40.000 hastayı öldürdü.

3-Mantıksal toparlama: "ise” ve "her” gibi basit mantıksal ifadeler kullanarak aşağıdakileri tek bir cümle şeklinde yeniden yazın.

a Tutsakları serbest bırakmamakla mı tehdit ediyorsun? O zaman ateşkes yok.

b Kadınlara daha fazla hitap etmeden seçimleri kazanmamız mümkün değil,

c En kırıcı söylemlerin bile daima kabul edilebilir olduğu yerler var. Bunla­ra üniversite diyoruz,

d Yaprak üfleyici, tırmıktan daha gürültülüdür,

e Embriyo araştırmaları, insan klonlamaya giden yolun başlangıcı,

Son gülen iyi güler,

g Emek olmadan yemek olmaz.

4-Aşağıdaki koşullu önermeler için uygun kapsayıcı genellemeler bulun. Güçlü veya zayıf genellemeler içinden uygun gördüğünüzü seçin.

a Eğer John 18 yaşından küçükse yasalara göre Birleşik Krallık ta tütün mamülleri satın alamaz,

b Eğer şu bir akrep ise zehirlidir.

c O peynir Pule peyniri değilse muhtemelen fiyatı fahiş değildir,

d O resmin yağlıboya olması muhtemel değil; tabii 1500'lü yıllardan sonra yapılmadığı veya ressam Hollandalı ya da Flaman olmadığı sürece,

e Bir avukatsa muhtemelen argümanları çözümlemede başarılıdır,

f Eğer şimdi hastanın kanaması varsa tansiyonu düşüyordur.

g Sadece 17 yaşında ise Annie’nin tek başına Thurso’dan buraya kadar ara­ba kullanması çok tehlikeli.

5- Doktor Bowes'un bir Ferrari sahibi olmadığını ve Ferrari kullanmadığını bildiğinizi farz edin. Argümanı iyi niyet ilkesi uyarınca yeniden oluşturun.

Aday Doktor Bowes, büyük ve başarılı bir şirketin çoğunluk hissesi­ne sahip. Üstelik yepyeni bir Ferrari kullanıyor. Elbette zengin.

6- Aşağıdaki paragraf, davalının iki yıldır ilaç bağımlısı olduğu iddiasını içer­mektedir. Bu iddianın tamamen yanlış olduğunu bildiğinizi varsayın (da­valı asla yasadışı bir uyuşturucu kullanmamış). Argümanı iyi niyet ülkesi uyarınca yeniden oluşturun. Yeniden oluşturmak için bazı cümleleri farklı bir şekilde kurmanız, bazı unsurları göz ardı etmeniz ve örtük öncülleri be­lirtik hâle getirmeniz gerekecektir. Argümanın sonucu da örtüktür.

Kanıtlar çok inandırıcı. Davalı, iki yıldan uzun süredir ilaç bağım­lısıdır. Kanı ve parmak izleri cinayet silahının üzerinde bulunmuş­tur. Cinayetten en fazla yarım saat sonra kurbanın dairesinden çı­karken görülmüştür. Cinayetten yalnızca 12 saat sonra Yunanis­tan’a giden bir uçağa binmiştir. Son olarak, kurban, kısa süre önce sanık ile arasındaki ilişkiyi sonlandırmıştı.

Sık sık iddiaların veya eylemlerin siyasi amaçlar taşıdıkları için eleştirildiğini du­yarız. Bazen bunu ifade etmek için birinin “siyaset yaptığı” ya da bir şeyi “siyaset aracı” hâline getirdiği söylenir. Bu ne anlama gelir? Neden bir eleştiridir? Yazı­lı basından örnekler bularak bir şeyin “siyasi” olduğu söylendiğinde tam olarak ne anlatılmak istendiğini açıklamaya çalışın.

7-Aşağıdaki argümanları, bulanık veya belirsiz terimleri çıkarmaya özen göstere­rek yeniden oluşturun. Cümleleri yeniden yazmanız, bazı unsurları göz ardı et­meniz ve örtük önermeleri belirtik hâle getirmeniz gerekecektir.

a Bayan Jones, kadın akademisyenler için geniş kapsamlı bir maaş zammına destek vererek feminizme ne kadar bağlı olduğunu gösterdi. Eminim teca­vüz suçu için gerekli kanıt standartlarının düşürülmesini de savunacaktır,

b Şundan hiç şüpheniz olmasın: Bakıcıları ne derse desin bu sözde “evcil­leştirilmiş” kurtlar aslında hâlâ vahşi. Vahşi hayvanlar evde beslenemeyecek kadar tehlikelidir,

c Araştırmacılar, gençler arasında eroin kullanımı ile depresyon öyküsü olan ebeveynler arasında bir bağ bulmuş. Dolayısıyla depresyon için psikiyatrik tedavi gören ebeveynlere eroin kullanımının belirtileri iyice anlatılmalı,

d Belediye Başkanı, San Franciscoyu yasadışı göçmenler için bir cennet hâline getirdi; San Francisco’nun bir “şehir devlet” değil, Birleşik Devlet­ler içerisinde bir şehir olduğunun farkında değil.

e Saralı Palin’in bir sosyalist olduğu açık: Petrol gelirlerinden tüm Alaska vatandaşlarına genel bir kâr payı dağıtılmasına destek verdi; Obama’yı da işte bu nedenle eleştirmişti: meşru bir şekilde kazanılmış serveti alıp “et­rafa dağıttığı” için. Üstelik sosyalizm inançsız bir doktrindir. Bu yüzden bana, Amerikalı olarak sahip olduğumuz hakları, yani düşük vergileri ve silah mülkiyetini savunacağını söylemeyin.

8-Bu argümanı iki kere yeniden oluşturun: birinde belirsiz "siyasi doğruculuk” te­rimini kullanarak, diğerinde ise kullanmadan.

Bunbury Kadınlar Kulübü, Şehir Konseyi’nden erkeklerin "Kadın Sığın­ma Evlerine” girmesini yasaklamasını isteyince gördük ki Konseyi etkile­melerine engel olmamız şart. Zira bu “siyasi doğruculuk” virüsünün ka­dınlar kulübüne de bulaştığını gösteriyor ve hepimiz "siyasi doğruculu­ğun” ne anlama geldiğini biliyoruz. Okullarda "yanlış” bulunan sözcükle­rin kullanılmasını yasaklamak gibi rezillikleri savunacaklar.

9-Aşağıdaki argümanları, gerektiğinde örtük önermeleri belirtik hâle getirerek yeni­den oluşturun. Eğer argüman, tümdengelimsel açıdan geçerli değilse, genelleme­nin kapsamını daraltarak tümevarımsal kuvvetini artırın. Eğer argüman tümden­gelimsel açıdan geçerliyse, genellemenin kapsamını daraltarak sağlam olma şansı­nı artırın.

a Elbette yeni atını çok uğraşmadan eğitebilirsin. Çoğu at eğitilebilir,

b Çoğu erkek evlenir. Dolayısıyla çoğu erkeğin ya bir kayınvalidesi vardır ya geçmişte vardı ya da gelecekte olacak,

c Tüm ülkelere denizden saldırı düzenlenebilir. Öyleyse tüm ülkelerin bir donanmaya ihtiyacı vardır.

10-Zorunlu askerliğe ilişkin argüman oluşturun.

11-Aşağıdaki örneği inceleyin:

Dünyadaki çikolata miktarı artırılmalıdır. Eğer kakao ağacı yetiştirmek için Guyana, Surinam ve Fransız Guyanası’nın tamamını kaplayan bir çift­lik oluşturulursa çikolata miktarı artacaktır. Dolayısıyla kakao ağacı yetiş­tirmek için Guyana, Surinam ve Fransız Guyanası’nın tamamını kaplayan bir çiftlik oluşturulmalıdır.

Bu argümanda bir tuhaflık olduğu açık. Argüman geçerli mi? Değilse neden? Gerekli öncül veya öncüller hangileridir? Bu öncül veya öncüller akla yakın mı?

12-Aşağıdaki argümanı yeniden oluşturun. Birkaç öneri: Bazı ilgisiz unsurları çı­karmanız ve retoriği etkisizleştirmeniz gerekecek. Sonucun tam olarak ne oldu­ğunu bulmak kolay değil ve örtük olması muhtemel. Karar verdikten sonra ör­tük öncülleri eklemeniz gerekebilir. "Sapkın” sözcüğünün rolü hakkında da bi­raz düşünmelisiniz; bu sözcük belirsiz veya bulanık mı? Yeniden oluşturulmuş argümanda kullanmaktan kaçınmalı mısınız?

Neden evlilik her zaman erkek ve kadın anlamına gelmiştir? Çünkü diğer cinsel ilişkiler sapkındır. Eşcinsel ilişkilerin sapkın olduğu açık; bu, biyo­lojik bir gerçek. Aynı cinsiyetteki kişilerin evlenmesini yasallaştırmak da bu anlama gelecek: Sapkın cinsel ilişkiler yasalarla korunacak; her ne bi­çimde olursa olsun, tüm cinsel ilişkiler yasalarla korunacak. O zaman ensest ve hayvanlarla cinsel ilişkinin de yasalarla korunmasını engelleyen ne?

13-Aşağıdaki argümanda önemli miktarda retorik, sahne hazırlama ve açıklama bu lunmaktadır ama bu aynı zamanda uygulamalı bir argümandır. Yeniden oluştu­run. Önemli olabilecek her noktaya yer vermeye çok uğraşmayın; temel amacı­nız merkezdeki argümanı açıkça ortaya koymak olmalıdır (daha sonra bulduğu­nuz alt argümanları ekleyebilirsiniz). İlk paragrafın bir kısmı bahsedilen mektu­bun yazarına yanıt vermeye çalışmaktadır; bu kısmın, yazarın argümanına kat­kıda bulunup bulunmadığını, eğer bulunuyorsa nasıl bir katkıda bulunduğunu dikkatle düşünün.

Su samurları ve vizonlara ilişkin makalenize yanıt veren mektubun yaza­rı (Mektuplar, 9 Temmuz) beni büyük hayal kırıklığına uğrattı. Vizon­lar hiç de oyuncu ve şirin hayvanlar değillerdir. Onları gelinciklerle karış­tırıyor herhâlde. Burada olmalarının kendi suçları olmadığını kabul edi­yorum ama hayatta kalma sorunu da söz konusu değil. Vizonlar buranın vahşi ortamında cennette gibi: sert kışlar yok, doğal bir düşmanları yok, çeşit çeşit av hayvanı var.

Porsuk ailesinde vizonlar, su samurları ile ağaç sansarları arasında bir ekolojik konuma yerleşmiş, samurların sudaki becerisine ve sansarların doğal saldırganlığına sahip. Bu nedenle vizonlar, ördeklerin ve deniz kuş­larının eskiden avcı hayvanların tehdit edemediği yuva kolonilerine ula­şıp onları ortadan kaldırabiliyor ve kuşların ada korunaklarını ellerinden alabiliyor. Mektup sahibini, Argy’e gelip kendi gözleri ile görmeye davet etmek isterim. Vizonlar, adanın doğası için bir baş belasıdır ve görüldük­leri yerde yok edilmelidir.

14-Aşağıdaki örtük öncülleri ve sonuçları saptama konusunda deneyim kazanma­nızı sağlayacak bir başka uygulamalı argüman. Uygulamalı muhakemeye ilişkin talimatlar uyarınca yeniden oluşturun. Mektup esprili bir dille yazılmış ama (ör­tük de olsa) ciddi bir argüman içeriyor.

Sayın ilgili, polisin sürücülere uj'gulayacağı uyuşturucu testine dair habe­rinizi okuduktan sonra ben ve yirmi yaşlarındaki iki oğlum herhangi bir yasadışı madde almadan anlatılan testi denedik.

İkinci testte sürekli başarısız olduk (tek ayak üzerinde dur, başını arka­ya eğ, gözlerini kapat, diğer ayağın havadayken kollarını açıp işaret par­mağınla burnuna dokun). Sendeleyip birbirimizin çabalarına bakarak kı­kırdarken aynı sarhoş gibi göründüğümüzden eminim.

Dolayısıyla şu karara vardık: Eğer bir polis kontrolünde durdurulur­sak ve yol kenarında bu testleri yapmamız istenirse önce polis memurun­dan bize ne yapmamız gerektiğini göstermesini isteyeceğiz.

15-Bir arkadaşınız bahse girmek istiyor: Eğer (normal) bir deste iskambil kâğıdın­dan bir as çekebilirseniz size 10 sterlin verecek. Eğer çekemezseniz siz ona 1 sterlin ödeyeceksiniz. Bahsi kabul etmenin beklenen değeri nedir? Kabul etme­li misiniz?

16-Postanede bir çekiliş düzenleniyor: katılmak için tek yapmanız gereken veri­len adrese adınız ve adresinizi belirten bir mektup göndermek. Dört yüz bin is­min yer aldığı bir fıçıdan çekilişle belirlenecek talihli 100.000 sterlin kazanacak!

İkinci sınıf posta pulunun 50 peni olduğunu varsayarsak, mektubunuzu postaya verip çekilişe katılmanın beklenen (parasal) değeri ne kadardır?

17-Aşağıdaki argümanları eleştirin.

a Nükleer enerjinin herhangi bir emisyon yaymadığını söyleyen eski sloga­nı tekrarlıyor. Aslında her zaman nükleer döngüye dışarıdan ciddi enerji girdisi olmuştur. Nükleer enerji, çözüm değildir,

b Milli Piyangonun amacı, devlet için para kazanmaktır. Bu nedenle bilet sa­tışlarından elde edilen miktar, ödül olarak ödenen miktarı aşar. Dolayısıy­la bir piyango bileti almanın beklenen değeri negatiftir. Dolayısıyla piyan­go bileti almamalısınız.

18-Aşağıdaki paragraf, maliyetleri, faydaları ve olasılıkları dengelediği düşünülebi­lecek bir argüman içermektedir. Bu doğrultuda yeniden oluşturmaya çalışın.

Biyoteknolojinin ve genetiği değiştirilmiş gıda araştırmalarının ilerle­mesiyle birlikte, küresel açlığa son vermek, gıda yetersizliğinden kaynak­lanan hastalıkları engellemek ve dünyanın tehdit altındaki doğal ortamla­rını korumak artık ulaşabileceğimiz hedefler hâline geldi.

Gıda üretimi hakkındaki tartışmalar yeni yüksek teknoloji yöntemleri­nin lehine dönmüş durumda. Bu yeni teknolojilerin tüketicilere, üreticile­re ve çevreye sağladığı giderek daha belirgin hâle gelen faydalar, risklere ciddi oranda ağır basıyor. Her yıl gıda eksikliği nedeniyle milyonlarca can kaybediyoruz. Etkinlikten uzak, yani geleneksel yöntemler ile gıda üret­me çabalarımıza binlerce hektarlık değerli habitatları kurban ediyoruz.

Örneğin, A vitamini eksikliği, dünya çapında ciddi bir sorun. Bu ne­denle genetiği değiştirilmiş “altın pirincin” deneme hasadının eko-teröristler tarafından yok edilmesini anlamak güç (bu ürün gelişmekte olan ülke­lerdeki yaygın A vitamini eksikliği ve buna bağlı körlükle mücadele etmek için yüksek miktarda beta karoten içeriyor).

Bu arada birçok kişi, genetiği değiştirilmiş ürünlerin aslında yeni bir şey olmadığını anlamadıkları için riskleri, gözlerinde aşırı büyütüyor. Genetik iyileştirmenin uzun ve saygıdeğer bir tarihi var ve av hayvanları, dağ çilek­leri ve benzerleri hariç diyetimizde yer alan neredeyse tüm gıdalar genetik olarak iyileştirilmiş organizmalardan elde ediliyor. Dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları, bitkilere gen eklemenin bu bitkileri çevre ya da in­sanlar için daha az güvenli bir hâle getirmediği konusunda hemfikir. Her yıl melezleme ve diğer geleneksel genetik iyileştirme yöntemleri ile üreti­len düzinelerce yeni bitki çeşidi herhangi bir bilimsel inceleme veya bilim­sel etiketleme olmadan piyasaya sürülüyor.

Bu ürünlerin birçoğu doğada bulunmayan ve bulunması mümkün olma­yan bitki çeşitleri! Bilimsel konsensüs açık: Gen ekleme diğer “geleneksel” ya da alışılagelmiş tekniklere kıyasla daha kesin, daha kolay kontrol edilebi­liyor ve daha kolay öngörülebiliyor. Örneğin, gen ekleme teknikleri ile elde edilen böceklere dayanıklı yeni tahıl çeşitlerinde, geleneksel tahıllara göre daha az toksik mantar ve böcek parçası kontaminasyonuna rastlanıyor. Bu nedenle gen eklenmiş tahıllar yalnızca daha ucuz değil, insan sağlığı için po­tansiyel bir nimet. Üstelik mahsule kimyasal böcek ilaçlan sıkma ihtiyacını azaltarak çevrenin korunmasına da yardımcı oluyorlar.

Kenyalı tarım uzmanı Florence Wambugu, ülkesindeki tüm tarımım “or­ganik” olduğunu, düşük verime ve insanların aç kalmasına yol açtığını söy­lüyor. Wambugu, Birleşik Devletler'deki Monsanto'da üç yıl çalışarak bir virüs nedeniyle tatlı patates ürününün neredeyse tamamen ortadan kaybol­duğu Kenya'daki çiftçilere yardımcı olmak için genetiği değiştirilmiş bir tatlı patates türü geliştirmiş. Genetik mühendislik sayesinde üretilen bu tatlı pata­tes, virüslere dayanıklı ve böcek ilacına ihtiyaç duymuyor. Wambugu, çevre "holiganlarının” romantik görüşler ve kötü bilim peşine takılarak yıllar süren çabalan yok etmeye çalıştıklarına inanıyor ve onları oldukça küçümsüyor.

19-Aşağıdakiler yalnızca birer açıklama değil, açıklamaları sonuç olarak kullanan argümanlardır. İlgisiz unsurları atıp gerektiğinde örtük unsurları belirtik hâle getirerek bunları yeniden oluşturun.

a Geçen gelişinizde karnınızdaki ağrının sebebinin ya bir böbrek enfeksi­yonu ya müsküloskeletal bir yaralanma ya da pankreas veya karaciğerde bir kanser olduğunu söylemiştim. Fakat idrar tahlilinde böbrek enfeksiyo­nu belirtisi çıkmadı. Sorun müsküloskeletal olsaydı, ağrının şimdiye kadar artması değil azalması gerekirdi. Maalesef kansersiniz,

b Çağdaş yaşamdaki stresin sebebi, ebeveynlerimizden fazla çalışmamız de­ğil -onlardan fazla çalışmıyoruz- yakınlarınızı artık ziyaret etmememiz. Onun yerine alışverişe çıkıyoruz: Dünyadaki en stresli faaliyet.

c Nietzsche’nin giderek aklını yitirmesinin sebebi ya -romantik insanların düşündüğü gibi— acı dolu entelektüel yaşamı ya da genç bir adamken yaka­landığı frengi hastalığıydı. Ancak sebep entelektüel eğilimleri olsaydı, baş­ka ünlü entelektüellerinde giderek delirmesini beklerdik. İşin aslı —yine ro­mantik hayallerin aksine- çok azının delirdiğidir,

d Kız çocuklarında ergenlik başlangıç yaşının giderek düştüğünü dehşetle okuyoruz. Bunun sütte bulunan yapay hormonlarla veya bunun gibi şey­lerle ilgili olduğunu sanmıyoruz; herhâlde çevre duyarlılığının arttığı bu günlerde gıdalarımızda mesela 20 sene önceye göre çok daha az yapay hor­mon ve benzeri şeyler vardır. Asıl neden günümüzde çocukların, özellik­le de televizyon yüzünden maruz kaldığı benzeri görülmemiş cinsel içerik­li görüntü sağanağı,

e Bay Jenkins, yüksek işsizlik oranını, Ingiltere’deki yüksek faiz oranlarına bağlıyor: Ona göre faiz oranları sterlini güçlendirerek İngiliz ihraç malları­nın rekabet edememesine neden oluyor, bu da İngiliz üreticileri maliyetleri azaltmak için işçi çıkarmak zorunda bırakıyor. Biz ise işsiz insanların ko­layca işsizlik yardımından yararlanabilmesine bağlıyoruz. Jenkins’in argü­manı, ekonominin üretim yapmayan sektöründeki büyüme hızının, üretim yapan kısımdaki küçülme hızından yavaş olduğunu varsayıyor. Oysa öyle olmadığı açık.

f Bay Pettigrew, sera gazlarının çoğunlukla sanayi tarafından değil araçlar tarafından üretildiğini söylüyor. Bu, çok mantıklı. Küresel ısınma artışta ve dünyanın her yerinde insanların ağaç dikip fabrikaları kapattığını, arabala­rını sattığını vs. görüyoruz. Herhâlde sanayi çağından önce yaşayan atala­rımızın dünyası tam bir hamamdı.

20-Aşağıdaki her örnekte ya (1) nedensel bir ilişkinin güçlü veya "çoğu" tipinde bir genelleme ge­rektirdiği varsayılmış ya da (2) istatistiksel bir korelasyondan nedensel bir iliş­ki çıkarımına çok kolay varılmıştır. Kısa bir paragraf ile aşağıdaki argümanları eleştirin. Her argümanın (1) örneği mi yoksa (2) örneği mi olduğunu belirtin ve yanıtınızı açıklayın.

a Uzun süre güneşe maruz kalmanın cilt kanserine sebep olduğu doğru de­ğil. Eğer öyle olsaydı hayatında bir kez bronzlaşmış veya güneşten yanmış herkes cilt kanserine yakalanırdı.

b Sosyal ve ekonomik mahrumiyetin gençleri suça “ittiğini” duymaktan bık­tım. Sosyal veya ekonomik mahrumiyet içinde yaşayan ama suç işlemeyen bir sürü genç var.

c Bol bol C vitamini almak soğuk algınlığımın hemen geçmesini sağlıyor. So­ğuk aldığımda hemen C vitamini içerim ve hemen iyileşirim,

d Şiddet içeren video oyunları ile çocuklarda şiddet eğilimi arasında neden­sel bir bağlantı olduğu kanıtlanmıştır. Bir inceleme, şiddet oranının düzen­li olarak şiddet içeren video oyunları oynayan gençler arasında böyle oyun­lar oynamayan gençlere kıyasla çok daha yüksek olduğunu göstermiştir,

e Oxbridge temsilcileri, kabul prosedürlerinin fakir ailelerden gelen öğren­ciler aleyhine ayrımcılık yapmadığını iddia ediyor. Kendi verilerine göre, yoksul ailelere mensup Oxbridge lisans öğrencilerinin oranı, yoksul aile­lerden aldıkları başvuru oranından çok daha düşükken bu bariz yalanı na­sıl söyleyebiliyorlar acaba? Oxbridge fakirleri fakir oldukları için dışlama­yı sürdürüyor.

21-Aşağıdaki argümanların yazıldıkları biçimiyle ağaç diyagramlarını çıkartın.

a)Argümanları dikkatle yeniden oluşturun ve yeniden oluşturulmuş versiyon­ların ağaç diyagramlarını çizin.

b)Argümanlar geçerli mi, tümevarımsal olarak kuvvetli mi yoksa ikisi de değil mi belirtin.

a MS 364 senesinde antik Antakya şehrindeki ölüm oranında görülen ani ar­tış birçok etkene atfedilmiştir: kıtlığa, Pers Savaşlarından dönen askerlerin getirdiği hastalıklara ve şehrin su kaynağıyla ilişkili sorunlara. Sebep muhte­melen su kaynağıydı. Gıda sıkıntısı olsaydı hem o dönemdeki hiçbir tarihçi­nin bundan bahsetmemesi hem de aynı bölgedeki veya çevreleyen kırsalda­ki daha küçük kasabalarda benzer kıtlıklar olduğunu gösteren bir kayıt bu­lunmaması uzak bir ihtimal olurdu. Eğer askerler Mezopotamya’da hasta­lanmış olsalardı, açlık ile uzun ve zorlu bir savaşın güçlükleri nedeniyle za­yıf düştüklerinden çok fazla sayıda asker hastalıktan ölürdü. Bu şartlar al­tında bir görgü tanığı olan Ammanius bu ölümleri —askerlerin savaşta yaşa­dığı bozgunların ve kayıpların ardından gelen böylesine zalim ölümleri— ke­sinlikle tarihçesinde kaydederdi. Ama bu konuda bir şey söylememektedir,

b Yunuslardaki Jepsen Nöral Sendromuna —JNS— ağır metallerin aşırı mik­tarda aliminin sebep olduğu anlaşılıyor. Genetik bir sebep söz konusu de­ğil çünkü eğer sebep genetik olsaydı, JNS ile yunuslarda saptanan anormal derecede yüksek ağır metal seviyeleri arasında keşfettiğimiz korelas­yon uzak bir ihtimal olurdu. Doğru, JNS ile anormal derecede yüksek ağır metal seviyeleri arasındaki korelasyon, JNS ile bol miktarda mürek­kep balığı tüketimi arasındaki korelasyondan yüksek değil. Ama bildiğiniz gibi mürekkep balıkları zaman içerisinde vücutlarına giren eser miktarda­ki ağır metallerin büyük bir kısmını tutar. Yunuslar da büyük, dolayısıy­la yaşlı mürekkep balıklarını yemeği tercih eder. Mürekkep balıkları ağır metalleri vücutlarında tutmasa, JNS ile mürekkep balığı tüketimi arasında bir korelasyon bulunmayacak olması son derece muhtemel. JNS ile başka manidar bir korelasyon bulunmadığı için ağır metal teşhisi son derece ola­sı görünüyor.

Kaynak: Eleştirel Düşünme Kılavuzu, Tübitek-2018