ALDATICI MUHAKEME ALIŞTIRMALARI
Safsatalar belirli ortak özelliklerine göre gruplara ayrılabilir. Biçimsel safsatalar hatalı çıkarımlardan ibarettir; belirli karakteristik özellikler gösteren bu çıkarımlar arasında (koşullu bir önermede) art bileşeni doğrulama ve (koşullu bir önermede) ön bileşeni reddetme, yalnızca belirtme içeren öncüllerden kuralcı bir sonuca ulaşmaya çalışan argümanların düştüğü bildirmeden zorunluluk türetme safsatası ve temel oran safsatası sayılabilir.
Serbest safsatalar, çekici ama yanlış olan ve yanlış olduğu ortaya çıkartılır çıkartılmaz fark edilebilecek, çok genel, karakteristik bir ilkeyi gizli bir şekilde varsayan argümanlarda görülür. Çoğunluk inancı ve ortak tutum safsataları, bir inancın veya eylemin yaygın olmasına dayanarak o inanç veya eylemin kabul edilebilir olduğu sonucuna ulaşan gayrimeşru çıkarımlarda bulunur. Kumarbaz safsatası (veya Monte Carlo safsatası), bir olay ne kadar sık (veya ender) tekrarlanmışsa, o olayın bir sonraki seferde gerçekleşme ihtimalinin o kadar düşük (veya yüksek) olacağını söyleyen yanlış bir varsayıma dayanır. Adam karalama ve tu quoque safsataları, bir görüşü ileri süren kişi(ler) hakkındaki olguları, o görüşü reddetmek için bir gerekçe olarak kullanır. Otoriteye başvuru, ilgili konuda yetkinlik sahibi olmayan (veya yeterince yetkin olmayan) birinin görüşüne hatalı bir başvuruda bulunur. Mükemmeliyetçi safsatasına bir fikir veya öneriye ilişkin olarak aşırı beklentiler içine girildiğinde düşülür. Ahlak ile yasallığı karıştırma safsatası, hatalı bir şekilde, yasal olan her şeyin ahlaka uygun veya yasadışı olan her şeyin ahlak dışı olması gerektiğini varsaydığımız zaman karşımıza çıkar. Zayıf benzetme safsatası bir argüman desteksiz veya gerekçesiz bir benzetme kullandığında ortaya çıkar. Bir olguya da olayın sebebi hakkında hatalı çıkarımlarda bulunduğumuzda nedensel safsatalara düşeriz. Uç tip nedensel safsata vardır: post hoc ergo propter hoc - X'in zaman bakımından Y elen önce gerçekleşmesinin X'i Y'nin sebebi hâline getirdiğini varsayma safsatası; korelasyonu sebep sanma safsatası — X ile Y aynı anda gerçekleştiği için hatalı bir şekilde birinin diğerinin sebebi olduğunu varsayma; nedensel evirme safsatası - X, Y’ye sebep oluyorsa, X'in olmamasının Y’yi engelleyeceğini öne süren hatalı çıkarım. Epis- temik safsatalar ile cehalete başvuru safsatasının gerçekleşme sebebi, bilinen, inanılan ya da kanıtlanan şeylere dayanarak argüman sahibinin hakkında bağımsız bir delile sahip olmadığı ek bilgilere, inançlara veya kanıtlara ulaşan yersiz çıkarımlardır.
Serbest safsatalar, argümanları dikkatle yeniden oluşturarak ortaya konulabilir. İlk yeniden oluşturma, argümanın ifade edildiği şekliyle ya geçersiz olduğunu ya da tümevarımsal kuvvete sahip olmadığını gösterecektir. İkinci bir yeniden oluşturma ile safsatalı akıl yürütmenin altında yatan yanlış varsayım açığa çıkartılabilir ve böylece (düzeltilmiş) argümanın sağlam olmadığı gösterilebilir. Her serbest safsata türü için o safsatanın tüm örneklerinin temelinde aynıya da çok benzer varsayımlar yatacaktır.
Bazı yaygın argüman teknikleri tanımımız kapsamında birer safsata değil hatalı argüman teknikleridir. Bu tekniklerin tüm örnekleri dikkatle yeniden oluşturulduklarında bile geçersiz veya tümevarımsal açıdan kuvvetsiz ya da çürük olmayabilir. Örneğin, tümdengelimsel açıdan sağlam, dolayısıyla da geçerli bir argüman kısır döngü içerebilir. Gizli varsayımları açığa çıkarma yöntemi bazı örneklerde işe yarasa da bu hatalı argüman tekniklerinin her birine ilişkin tüm örneklerin temelinde tek bir yanlış varsayım yatmamaktadır. Saptırma argümanları, bir sonucu kabul etme nedeni olarak ilgisiz öncüller sunulduğunda karşımıza çıkar. Argüman sahibi, herhangi bir gerekçeye dayanmadan, bir davranış biçimine izin vermenin ya da onu yasaklamanın kaçınılmaz olarak bir dizi istenmeyen olaya yol açacağını varsaydığında kaygan zemin argümanları ile karşılaşırız. Korkuluk, kasten rakibin gerçek görüşüne kıyasla daha kolay yenilebilecek şekilde oluşturulan hedeftir. Bir argümanın öncülleri, argümanın sonucunun doğru olduğunu varsayıyorsa, argüman kısır döngüye girmiştir. Sahte ikilem tekniği, konuya ilişkin dikkate alınabilecek başka görüşler varken argümanın yalnızca birbirine zıt iki görüşü ele alarak sözde bir ikilem oluşturduğu durumlarda kullanılır.
Alıştırmalar
1- Aşağıdaki argümanların düştüğü safsataları belirtin. Eğer herhangi bir safsata yoksa “SY” yazın.
Örnek:
Altıncı his diye bir şeyin var olduğunu bugüne kadar kimse kanıtlayamamıştır.
Dolayısıyla altıncı hissin bir efsane olduğu sonucuna varmalıyız.
Cehalete başvuru.
a Tabii ki monarşi kaldırılmamak; bu ülke asırlardır monarşiyle yönetiliyor,
b Bakanın, Londra halkına seslenmesinden birkaç dakika sonra korkunç bir patlama gerçekleşti. Şehirde yaşayan ve çalışan insanların güvenliği için bakanın burada başka bir konuşma yapmaması şart.
c Bu rezil suçluların isim ve adreslerini gazetemizde yayınlamakta kesinlikle haklıydık. Görüşümüzü destekleyen okurlardan sayısız telefon ve faks geldi.
d Eğer ödevini zamanında bitirmezse sınıfta kalacak. Sınıfta kaldı, öyleyse belli ki ödevini zamanında bitirmemiş,
e Eğer İngiliz Merkez Bankası faiz oranlarını düşürürse Sterlin, ABD Doları karşısında değer kaybedecek. İngiliz Merkez Bankası faiz oranlarını düşürmedi, öyleyse Sterlin, ABD Dolan karşısında değer kaybetmeyecek,
f Müvekkilimin de belirtmiş olduğu gibi vergiden kaçınma kanunlara aykırı değil, yani kendisi ahlak dışı bir şey yapmadı,
g Japon diyetinde çok fazla süt ürünü bulunmaz ve Japonya’da belirli kanserlerin görünme oranı çok düşüktür. Yani eğer kansere yakalanmak istemiyorsanız süt içmeyi ve süt ürünleri yemeyi bırakmalısınız,
h Öğretmenler, işlerinin giderek güçleştiğini ve daha yüksek bir maaşı ve daha iyi çalışma koşullarını hak ettiklerini söylüyor. Ama hükümet onları dikkate almamalı; konuşanlar sadece bir avuç mızmız liberal,
i TV’deki aşçının, insanlara, ailelerini ucuza nasıl doyurabileceklerini anlatması iyi de kendisi havalı bir SUV’a binen bir milyoner. Gerçekten çalışan insanlara nasıl yaşayacaklarını söylemeye ne hakkı var?
j Birçok öğrencinin ödevlerinde kopya çektiğini gösteren kanıtlar ışığında, notları ödevlere göre değil sınavlara göre vermeye başlamalıyız.
2- Aşağıdaki argümanlarda hangi safsataya düşüldüğünü belirtin ve (ii) argümanı yeniden oluşturarak safsatalı olduğunu gösterin.
Örnek:
Demokrasi en iyi yönetim şeklidir. Dünyadaki birçok insan demokratik sistemlerini üstünlüğüne inanmaktadır.
(i) Çoğunluk inancı safsatası.
(ii) Pl) Çoğu insan demokratik rejimlerin daha iyi olduğuna inanıyor.
P2) Çoğunluğun sahip olduğu her inanç doğrudur.
C) Demokrasi en iyi yönetim sistemidir.
a Okutmanlarımız sürekli eleştirel düşünmenin erdemlerinden bahsediyor ama bu gayet doğal, öyle değil mi? Yalnızca ders verecek öğrencileri varsa para kazanabilirler,
b Özgeçmişimde becerilerimi abartmam yasalara aykırı değil, öyleyse ahlak dışı da olamaz.
c Doktorum topuklu ayakkabıların dizlere iyi gelmediğini, yüksek topuk giymemem gerektiğini söylüyor ama kendisi de topuklu ayakkabı giyiyor; o yüzden zararlı olduklarını sanmıyorum,
d Sigara içmek kansere sebep olur, yani eğer sigara içmezsen kansere yakalanmazsın.
e Elma ağaçları ne zaman çiçek açsa havalar ısınmaya başlıyor. Demek ki elma çiçekleri havayı ısıtıyor,
f Belki de tüm zamanların en iyi kadın tenisçisi olan Serena Williams en sevdiği ojenin API olduğunu söylüyor. API en iyi oje olmalı.
g Arada bir çok yemek yemenin bir zararı yok; tanıdığım herkes bazen biraz fazla kaçırıyor.
h içkili araba kullananlara sert cezalar vermenin bir anlamı yok çünkü ne ceza verirsen ver içkili araba kullanan insanlar her zaman olacak,
i Jo, Albert Einstein’ın görelilik kuramıyla ünlü olduğunu biliyor, öyleyse Albert Brooks'un da aynı görelilik kuramıyla ün kazandığını biliyordur,
j Eğer bir araba yolda bozulursa kimse yoldan geçen bir ustanın acil yol yardımı vermesi gerektiğini düşünmez. Peki, neden doktorların ve hemşirelerin görev başında değilken önlerine gelene acil tıbbi yardımda bulunmasını bekliyoruz?
3-Aşağıdakilerin her birinde kullanılan hatalı argüman tekniğini saptayın:
a Çalışanlarımız molalarını geçirebilecekleri dinlenme salonları hazırlamamızı istiyor. Maalesef reddetmemiz gerek. Eğer dinlenme salonu verirsek bu sefer spor salonu isteyecekler, sonra da yüzme havuzu ile sauna, tenis kortu, basketbol salonu...
b Onun problemi bu zaten: Çok dediğim dedik, hiç taviz vermiyor,
c Tabii ki yalancı değil: Bana her zaman doğru söylediğine dair yemin etti,
d David'in şirket imajını değiştirme planına ilişkin eleştirisi yanlış. Ne de olsa bir alternatif sunduğu yok.
e Bakan, orta gelirli ailelere vergi yardımında bulunmak için kamu hizmetlerinde kesinti yapacağını söyledi. Adam Robin Hood’un tam tersi, fakirden alıp zengine veriyor.
4-Aşağıdaki argümanların hangilerinin safsatalı hangilerinin meşru olduğuna karar verin. Eğer karar veremezseniz, meşru bir argüman olup olmadığını belirleyebilmek için hangi bilgilere (örneğin, bağlam) gereksinim duyduğunuzu belirtin.
a Her zaman Golden Meadow marka tereyağı alırım. 2014 Top Chef ödülünün sahibi Peter Purvis hep Golden Meadow kullanıyor. En iyi tereyağı o olmalı.
b Alkol satışına ilişkin yasaların gevşetilmesine izin vermemeliyiz. Yoksa bir bakmışız çocuklar okuldan kaçıp öğleden sonralarım serserilik yaparak geçirmeye başlamış.
c Eğer İngiliz hükümeti vergi kaçıranlar hakkında sert önlemler almaya başlamazsa bu ülke de aynı Yunanistan gibi hapı yutacak. Vergi kaçırma orada büyük bir sorun.
d Dişlerini gerçekten günde iki kez iyice fırçalamaksın. Fırçalamazsan muhtemelen dişlerin çürüyecek ve dişetlerin zayıflayacak, sonra da dişlerini çekmek gerekecek ve ölene kadar takma diş kullanmak zorunda kalacaksın.
e Üst seviyedeki tüm atletler için büyük yarışmalarda başarı kazanmak hem fiziksel hem de zihinsel olarak doğru hazırlanmaya bağlı. Sınavlar da aynı spor yarışmaları gibidir. Günü gelince en iyi performansı vermek için önceden sıkı çalışmak gerekir. Eğer sınavlarında başarılı olmak istiyorsan onlar gibi yapmalısın.
f Jürinin sayın üyeleri, sizden tanığın ifadesini dinlerken ihtiyatlı olmanızı istiyorum. Kendisi daha önce de ifade verirken yalan söylemiştir.
5-Aşağıdaki safsatalar ve hatalı argüman tekniklerinin her biri için bir örnek verin. Daha önce verilen örneklerden mümkün olduğunca farklı örnekler vermeye çalışın.
Örnek:
Ön bileşeni reddetme
Tüm ilaçlarını içseydi şimdiye kadar daha iyi hissetmeye başlardı. İlaçların yarısını tuvalete atmış, o yüzden daha iyi hissediyor olamaz.
a Kısır döngü
b Saptırma
c Korkuluk
d Korelasyonu sebep sanma
e Mükemmeliyetçi safsatası
f Adam karalama (ad hominem)
g Bildirmeden zorunluluk türetme
h Zayıf benzetme
i Temel oran safsatası
j Tu quoque
k Otoriteye başvuru
1 Cinas m Sahte ikilem
n Kaygan zemin
o Epistemik safsata
p Kumarbaz safsatası
q Art bileşeni doğrulama
r [Nedensel] evirme safsatası
s Post hoc ergo propter hoc
t Çoğunluk inancı safsatası
6- İlgili kısma bakmadan göreli fark ile mutlak fark arasındaki ayrımı açıklayan bir paragraf yazın.
Basında göreli ve mutlak farkın birbirine karıştırıldığı bir haber bulmaya çalışın.
İpucu: Bu tür haberler genellikle yeni ilaçların, kozmetik ürünlerin veya temizlik ürünlerinin olası faydalarına ilişkin olarak yayımlanır.
7-İlgili kısma bakmadan bir kamuoyu yoklamasında "hata payının” ne anlama geldiğini açıklayan bir paragraf yazın. Kamuoyu yoklamasındaki hata payının “artı veya eksi yüzde A" olduğunu söylemekle ne kastedildiğini açıklayın.
Comments